در زمان امام صادق علیه السلام برای نشر علوم وحیانی ـ و حتی علوم طبیعی برآمده از وحی ـ فرصتی مناسبی آمد؛ زیرا بنی امیه و بنی عباس، دشمنان دیرینه اهل بیت علیهم السلام، سرگرم جنگ با یک دیگر بودند و چند سال از امام صادق علیه السلام غافل شدند..

امام صادق علیه السلام نیز این فرصت استثنایی را غنیمت شمرده و با پراکندن علوم اهل بیت علیهم السلام و پرورش شاگردانی در رشته های گوناگون، فصلی بسیار درخشان، حیات بخش و پایدار در تاریخ علوم روزگار اسلامی، بلکه در تاریخ بشریت رقم زد و برگ های زرّینی بر صحیفه دانش بشری افزود. رسالت اصلی آن حضرت در مقام آموزگاری بزرگ، پرورش شاگردان و انتشار عطر علم به سرزمین های درگیر بود. اکنون پس از گذشت چند قرن از زندگی بابرکت آن حضرت، بیشترین روایات در زمینه های علمی، اخلاقی، کلامی، فقهی و تفسیری به آن حضرت اختصاص دارد. در نتیجه، ایشان تاکنون میلیون ها انسان تشنه دانش را سیراب کرده اند چهره علمی حضرت در سیمای هزاران شاگرد و هزاران حدیث، بازتاب یافته است..

آن حضرت، استاد آموزش و پرورش بود و در این راه، از علم و عمل، بهره برد. در این نوشتار، شیوه های علمی و عملی آموزش و پرورش امام صادق علیه السلام را بازبینی می کنیم.

1. امام صادق علیه السلام، چهره جامع علمی

امام صادق علیه السلام، در تاریخ علوم اسلامی، نقش «معلم» را دارد؛ زیرا بزرگان و استادان علوم اسلامی، در زمان او و پس از او، بی واسطه یا با واسطه، شاگرد او بودند. چون نقش علمای اسلام، در تکمیل کردن و غنی ساختن فرهنگ و تمدن بشری معلوم است، می توانیم امام جعفر صادق علیه السلام را صرف نظر از مقام امامت، یکی از بزرگ ترین چهره های علمی و فرهنگی تمدن بشری بنامیم. آن حضرت نه تنها در علم ادیان، بلکه در علم ابدان نیز مرجعیت داشت. تبحّر او در طب و شیمی آن زمان به اندازه ای بود که جابر بن حیان، کیمیادان معروف مسلمان، بارها در رساله های خویش او را سرور و استاد خود خوانده است.

امام صادق علیه السلام در تاریخ اسلام، بیش از دیگر پیشوایان در آموختن علوم و معارف اسلامی و تربیت فرهنگی مسلمین توفیق یافت. آن حضرت، به دستور خلیفه عباسی، منصور دوانیقی، از مدینه به کوفه منتقل و در آنجا زندانی شد، اما در همان فرصت چند ساله، تا آنجا که ممکن بود، به نشر تعالیم تربیت اجتماع پرداخت و حقوق و الهیات و اخلاق اسلامی را به صورتی منسجم تعلیم داد. بر اساس همین سابقه بود که فقه شیعی را «فقه جعفری» و مذهب شیعه دوازده امامی را «مذهب جعفری» نامیدند. (حکیمی، 1377: 129 و 130)

با وجود این، تعلیمات امام صادق علیه السلام منحصر به علوم الهی نبود. در قلمروی گسترده آموزه ها و درس های امام، علوم طبیعی و تجربی نیز سهم به سزایی داشت. اینکه امام صادق علیه السلام را پدر شیمی خوانده اند، درست است. یکی از بزرگ ترین شیمی دانان تاریخ؛ یعنی جابر بن حیان، شاگرد خاص امام جعفر صادق علیه السلام بود. (همان: 136)

شهید مطهری درباره چهره علمی امام صادق علیه السلام بر این باور بود:

اگرچه برای امام صادق علیه السلام زمینه زعامت فراهم نشد، ولی یک زمینه دیگر فراهم شد و حضرت از آن زمینه استفاده کرد، به طوری که تحقیقاً می توان گفت، حرکت های علمی دنیای اسلام اعم از شیعه و سنی، مربوط به امام صادق علیه السلام است. حوزه های شیعه که خیلی واضح است، حوزه های سنی هم مولود امام صادق است، به جهت اینکه رأس و رئیس حوزه های سنی، «جامع ازهر» است که از هزار سال پیش تشکیل شده و جامع ازهر را هم، شیعیان فاطمی تشکیل دادند و تمام حوزه های دیگر اهل تسنن، منشعب از جامع ازهر است و همه اینها مولود همین استفاده ای است که امام صادق علیه السلام از وضع زمان خودش کرده است». (مطهری، 1370: 163)

2-. بزرگان اهل سنت و اعتراف به عظمت مقام علمی امام صادق علیه السلام

علمای شیعه به عظمت مقام علمی امام صادق علیه السلام باور دارند و بزرگان اهل سنت نیز این نکته را یادآور شدند. در ادامه به نمونه ای از آرای دیگران درباره امام صادق علیه السلام می پردازیم:

الف) محمد شهرستانی، صاحب کتاب الملل و النحل، از علمای بزرگ اهل سنت، با آنکه مخالف شیعه است، وقتی به عظمت علمی امام صادق علیه السلام می رسد، درباره ایشان چنین می گوید:

امام صادق علیه السلام دارای علمی جوشان و حکمت فراوان و زهد خالص بود... مدتی در مدینه ساکن بود، و شیعه و دوستان خود را به افاده اسرار علوم، مشرف داشت. پس به عراق آمد و مدتی آن دیار را مخزن کمالات خود ساخت. (شهرستانی، 1387: ج 1: 218)

نگاهی به رویکرد مدیریتی و راهبردی پیامبر اکرم (ص) در مدینه     

•  محمدحسین معتمدراد  
    
  رسول خدا، حضرت محمد (ص)، در نخستین روزهای ورود به مدینه، علاوه بر آموزش و تربیت، شخصاً به رتق و فتق امور و اداره تمام شئون زندگی و حیات امت اسلامی پرداخته و زعامت سیاسی جامعه را به‌عهده گرفت. ایشان در جزیرة‌العرب که هیچ‌گونه دولت و حکومتی در آن وجود نداشت و تنها نظام قبیله‌ای مبتنی بر تعصب‌های قومی و
•  
• عصبیت‌های جاهلی بر اعراب بدوی آنجا حاکم بود، نخستین دولت اسلامی را پی‌ریزی و تأسیس کرد.
  بررسی دقیق تاریخ‌ اسلام نشان می‌دهد، پیامبر (ص) با عنایت به اقداماتی نظیر دعوت خویشاوندان، دعوت قبایل عرب، پیمان‌نامه عقبه و هجرت، تشکیل دولت اسلامی را در سرزمین حجاز که فاقد هر گونه قدرت مرکزی بود و صرفاً قبایل براساس هم‌بستگی قبیله‌ای و خانوادگی با هم مرتبط بودند سرلوحه اهداف خویش قرار داد و در فرصتی مناسب با هجرت به مدینه، اولین دولت اسلامی را تشکیل داد. سپس با اقداماتی نظیر پاسخ به تعارضات و تحرکات، بیعت گرفتن، مشاوره با مردم، اجرای اصل عدالت و مساوات، بنای مسجد و اقامه جماعت، ایجاد پیمان برادری بین شهروندان مسلمان، تدوین قانون اساسی، تأمین امنیت ثغور اسلامی، سازمان‌دهی نیروی نظامی و تنظیم و تشکیل نظام‌ اداری، هدایت و کنترل اقتصاد و بازار سرمایه، وضع قوانین براساس آیات الهی، و فصل خصومات و صدور احکام قضایی، ساختار سیاسی دولت خود را تکمیل کرد. آنچه در این نوشتار می‌آید نگاهی گذرا برعملکرد یا رویکرد پیامبر اکرم (ص) در ساختار حکومت خود است..
  
  پایه‌گذاری حکومت
  مهاجرت پیامبر اکرم (ص) به مدینه هرگز به تضاد اشرافیت مکه با او خاتمه نداد. مکیان که به تعارض جدی و اساسی عقاید حضرت محمد(ص) با باورهای خویش و نیز رویکرد اجتماعی توحید با شرک، به خوبی واقف بودند، حاضر نبودند به هیچ نوع مصالحه یا متارکه‌ای تن دهند. حتی جناح تندروی مشرکین بر ریشه‌کن ساختن آیین حضرت محمد (ص)، با قتل ایشان و کشتار پیروانش، اصرار داشتند..
  
  پیامبر (ص) با وقوف دقیق بر شخصیت اشراف مکه، خوب می‌دانست که مکیان با به‌کار گرفتن تمام تلاش خود برای تهدید امنیت مدینه، در نخستین فرصت مسلمین را مورد هجوم قرار خواهند داد. با این نگاه و براساس تفکر صحیح خود در مدینه حکومت خود را پایه‌گذاری و تمام گروه‌ها را به اتحاد دعوت کرد. این اتحاد سیاسی در قالب نخستین قانون اساسی مکتوب در اداره جامعه و نظام سیاسی و اجتماعی مدینه به وقوع پیوست. همچنین احترام به عقاید مخالف و شناسایی حقوق اقلیت‌های دینی، از جمله اقدامات پیامبر (ص) بود که در جامعه نوپای مدینه می‌باید آن را به اجرا در می‌آورد. پیامبر(ص) توانست منشور یا قانون اساسی مدینه را در ۴۷ ماده تنظیم و آن را اجرا کند..
  پیمان وحدت سیاسی ـ نظامی پیامبر (ص) با مشرکین و یهودیان در همان روزهای نخست مهاجرت،‌ در حقیقت اولین اقدام هوشیارانه‌ای بود که مانعی جدی در مقابل هجوم سریع مشرکین مکه به مدینه را فراهم آورد..  ادامه مطلب: نگاهی به رویکرد مدیریتی پیامبر ص

راه‌یابی به مسیر صحیح شناخت تاریخ صدر اسلام و در امتداد آن شناخت حق از باطل، نیازمند آشنایی و

مطالعه هرچه بیشتر راجع‌به سلوک و رفتار و نیز وقایع اتفاق‌افتاده در دوران آن انوار درخشان است.

سامانه کارشناسی مجمع ناشران انقلاب اسلامی در بسته پیش ‌رو بر آن است تا با معرفی بهترین کتاب‌های

مرتبط با سیره حضرت زهرا(س) از میان صدها کتاب که نویسندگان معتبر نوشته‌اند، به بیان هرچه

بهتر حقیقت ایشان بپردازد و دریچۀ جدیدی را برای شناخت هرچه بیشتر حضرت زهرا(س) برای مخاطبان

بگشاید.

"جامی از زلال کوثر"

اثر آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) منتشر شده است.

مرحوم علامه محمدتقی مصباح یزدی با احاطه کامل به مباحث علوم اسلامی درباره فضائل و ابعاد گوناگون شخصیت فاطمه‌زهرا(س) و سجایا و سیره اخلاقی آن حضرت مطالبی را ارائه کرده‌ است. «جامی از زلال کوثر» کتابی است که نویسنده در آن از منظر اعتقادی به تحلیل شخصیت حضرت زهرا(س) پرداخته‌ است؛ اما هر از چندگاهی، به مباحث اخلاقی و تاریخی نیز متعرض می‌شود. همچنین از دیگر قوت‌های این کتاب می‌توان به این نکته اشاره کرد که تلاش شده برخی از مباحث با مسائل روز جامعه تطبیق داده و به‌صورت کاربردی به مخاطبان ارائه شود.

 "فاطمه علی است "

اثر  علی قهرمانی که در انتشارات کتاب جمکران منتشر شده برای شناخت سبک زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام برای ما بسیار آموزنده  است. قهرمانی با دقت و انتخاب روایت‌های متقن و مستند کوشش کرده‌ است برهه‌هایی از زندگی حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین علی(ع) را در قالب داستان ارائه کند. 

فصل اول با عنوان «تولد دو نور» به موضوع ولادت آن دو حضرت می‌پردازد. «پیوند دو دریا» عنوان فصل دوم کتاب است که در آن به موضوع وصلت آن دو معصوم اشاره دارد. «داستان زندگی» عنوان فصل سوم است که روایتی از زندگی ایشان را ارائه می‌دهد. «در فراق یار» عنوان فصل پایانی است که به موضوع شهادت حضرت زهرا(س) اشاره دارد.

«مادر»

نوشته نرجس شکوریان‌فرد در عهد مانا در ۹۶ صفحه منتشر شده است.

در بخشی از این کتاب آمده است: «برای فرزندی، برای نسل آینده‌ای که می‌خواهند پایه‌ای را بگذارند، دنیای روحی پدر، عوالم فکری مادر، لقمه‌ای که می‌جوند، صدایی که می‌شنوند، کلامی که می‌گویند. همه و همه در نسل آن‌ها اثر دارد... اینکه می‌خواهی چه نسلی پرورش بدهی، بسته به خودت است؛ نَفس یا خدا... خانۀ زوج بی‌نظیر مکه، محل آمدوشد فرشته‌ها شده بود. دارایی خدیجه(س) زیاد بود و همه را در اختیار محمد(ص) گذاشته بود. من و او نداشت. دارایی اصلی‌اش دلش بود که مثل آب روشن و جاری بود. سرمایۀ محمد(ص) و دارایی عظیمش، اخلاق و منش بی‌نظیرش بود که خدا هم به تقدیسش آیه فرستاده بود؛ مثل خورشید پرنور و فروزان. خدا هم در سایۀ همین محبتش عالم را خلق کرد. همۀ عالم را، من و شما را... محبت جریان زندگی است که به خاطر او مثل چشمه جوشید و جاری شد؛ و ما را هم کنارش نشاند. حالا قرار بود بهانۀ آمدن محمد مصطفی از آسمان بیاید؛ این علت، این درِ گشوده‌شدۀ خلقتِ خدا یک زن بود؛ یک فاطمه...»

مطالعه کتاب زیبا و جالب زیر را به همکاران فرهیخته توصیه می کنیم

فایل کتاب * انسان 250 ساله 

دانلود کنید