بدون تردید انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) فقط دارای بعد سیاسی، نظامی و اجتماعی ساده نخواهد بود ،بلکه طبق روایات مهم‌ترین بعد آن، تحولات فرهنگی است که در درون افراد و جامعه رخ خواهد داد. در آن عصر دل انگیز و شور آفرین انسان‌ها از درون تحول می‌یابند و بینش‌های مادی به معنوی و روحانی تبدیل می‌شود. کوتاه بینی‌های افراد جای خود را به دور اندیشی و تفکرات عمیق انسانی خواهد داد و در اثر انقلاب درونی انسان‌ها و اصلاحات واقعی مدینه فاضله تشکیل خواهد شد. جامعه جهانی آنچنان ارتقای فرهنگی و عقیدتی خواهد یافت که ارتباطات صحیح انسانی که تمام انبیا ، اولیا و صلحا برای تحقق آن تلاش کرده اند، به اوج خود خواهد رسید.
در این فرصت برخی از دستاوردهای عصر ظهور را ، در بخش‌های فرهنگی و نظام تعلیم و تربیت با توجه به روایات به نظاره می نشینیم.
گسترش علوم ومعارف
دوران حکومت امام زمان(ع)، عصر شکوفایی استعدادها و دانش های گوناگون و زمان گسترش و اوج‌گیری علوم و عقول انسان‌ها در طول تاریخ بشر است. علوم و دانش‌هایی که در طول اعصار و قرون در پشت پرده ها مکنون مانده است، ابراز می‌گردد و مرز دانایی و یادگیری تا سراپرده خانه‌ها و اعماق وجود تک تک انسان ها گسترش می‌یابد. با آمدن منجی عالم بشریت، همان گونه که ظلم و بیداد جای خود را به عدل و دادگری می‌سپارد و نابسامانی‌های اجتماعی به سامان می‌گراید، جهل و نادانی نیز جای خود را به علم و دانایی می دهد و جهان از نور وجود آن گرامی منور خواهد شد.
امام صادق(ع) در این باره نکات قابل اعتنایی را ارائه فرموده و تمام علوم را به 27 حرف تقسیم کرده:
«علم و دانش 27 حرف است. تمام آنچه پیامبران الهی برای مردم آوردند، دو حرف بیش نبود و مردم تاکنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند. اما هنگامی که قائم ما قیام کند، 25 حرف دیگر را آشکار و در میان مردم منتشر می‌سازد و دو حرف دیگر را با آن ضمیمه می کند تا 27 حرف انتشار یابد».[1]
این حدیث به روشنی، جهش فوق العاده علمی عصر انقلاب مهدی (عج) را مشخص می سازد و از وجود قوی ترین نظام آموزشی و عالی ترین برنامه های تربیتی، در آن عصر خبر می‌دهد. طبق این گفتار ارزشمند، تحول و پیشرفت علمی بشر در آن عصر نسبت به اعصار قبل، چندین برابر خواهد بود.
امام باقر(ع) نیز از این تحول علمی این گونه خبر داده است:
«تؤتون الحکمة فی‌زمانه؛ در دولت مهدی(عج) به همه مردم، حکمت و علم می‌آموزند».[2]
تعلیم قرآن در عصر ظهور
ِ حِبه عرنی می گوید: امام علی(ع) در مورد تعلیم درست و آموزش همگانی قرآن در عصر ظهور فرمود:
«کأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی شِیعَتِنَا بِمَسْجِدِ الْکوفَةِ وَ قَدْ ضَرَبُوا الْفَسَاطِیطَ یعَلِّمُونَ النَّاسَ الْقُرْآنَ کمَا أُنْزِلَ؛[3] در آن دوران همانا شیعیانمان را می‌بینم که در مسجد کوفه خیمه‌ها زده و جلسات تعلیم قرآن به پا کرده‌اند و مردم را با معارف قرآن آن گونه که نازل شده، آشنا می‌کنند».
رشد فکر و معرفت مردم
حضرت امام باقر در حدیثی دیگر به رشد و کمال عقول مردم و توسعه افق بینش‌های آنان پرداخته و فرموده است:
«إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یدَهُ عَلَی رُؤُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ؛[4] هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند دست محبتش را به سر بندگان می گذارد و عقول آنها را با آن به کمال می‌رساند و بلوغ فکری آنان رشد یافته و تکمیل می شود».
بدین ترتیب، در پرتو ارشاد و هدایت و تعلیمات حضرت مهدی (عج)، افکار و اندیشه‌های مردم رشد می‌یابد و معرفتشان به کمال می‌رسد.
انقلاب اخلاقی و امنیت اجتماعی
در اثر انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) و تعلیم و آموزش همگانی، انقلاب اخلاقی در درون وجود انسان‌ها رخ می دهد و به تبع آن، روی زمین امن و آباد خواهد شد. امیر مؤمنان(ع) فرمود:
«در عصر ظهور وقتی قائم ما قیام کند، آسمان قطرات باران رحمت خود را بر زمین نازل می کند و زمین نباتات را می رویاند و کینه و عداوت از دل مردم زائل می‌شود و چهار پایان و درندگان با همدیگر در صلح آشتی خواهند بود. (ممکن است با توجه به جمله قبلی، کنایه از نابودی خوی درندگی در میان انسان ها باشد)؛ چنان که اگر زنی با پای پیاده از عراق به شام برود ـ در حالی که قدم‌هایش را در آن فاصله بر روی گیاهان و سبزه‌ها خواهد گذاشت ( یعنی همه جا آباد و سبز و خرم خواهد بود) ـ و زیور آلات خود را هم همراه داشته باشد، هیچ خطری از جانب درندگان وی را تهدید نخواهد کرد و ترسی برایش نخواهد بود».[5]
تقویت اعتماد عمومی
با ارتقای سطح فرهنگ، مردم صفات اخلاقی را در آن عصر چنان می‌آموزند و در وجودشان اجرا می‌کنند که اعتماد به همدیگر به بالاترین سطح خود می‌رسد؛ به طوری که همدیگر را محرم و دوست صمیمی خود به حساب می آورند. امام باقر(ع) صمیمیت و اعتماد عمومی را در آن زمان چنین به تصویر می کشد:
«أَتَی الرَّجُلُ إِلَی کیسِ أَخِیهِ فَیأْخُذُ حَاجَتَهُ فَلَا یمْنَعُهُ؛[6] در آن دوران هر نیازمندی از جیب برادرش به مقدار نیاز بر می دارد و برادرش نیز جلو گیری نمی کند».
آموزش عملی ارزشها
علی(ع) در خطبه ملاحم می فرماید :
«یعْطِفُ الْهَوَی عَلَی الْهُدَی إِذَا عَطَفُوا الْهُدَی عَلَی الْهَوَی وَ یعْطِفُ الرّأْی عَلَی الْقُرْآنِ إِذَا عَطَفُوا الْقُرْآنَ عَلَی الرَّأْی 000 یأْخُذُ الْوَالِی مِنْ غَیرِهَا عُمَّالَهَا عَلَی مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا 000فَیُرِیکمْ کیفَ عَدْلُ السِّیرَةِ وَ یُحْیی مَیِّتَ الْکتَابِ وَ السُّنَّةِ[7]؛ چون مهدی (عج) ظهور کند، خواهش های نفسانی را به هدایت آسمانی بازگرداند، پس از آنکه رستگاری را به هوای نفس بازگردانده باشند. آرا و افکار را پیرو قرآن می‌کند، پس از آنکه به بهانه تفسیر، قرآن را تابع رأی خود گردانده باشند. او مسئولان و کارگزاران را بر اعمال بدشان کیفر خواهد داد... مهدی (عج) به شما نشان خواهد داد که روش عادلانه در حکومت چگونه است و آنچه را که از کتاب و سنت متروک مانده، زنده خواهد ساخت».
امام در حقیقت با عمل خود همه چیز را به مردم خواهد آموخت .
اوج ارتقای تعلیم و تربیت
در آن زمان آموزش و پرورش به اوج تکامل خود می رسد و تمام اهداف انبیا و اولیا برای تعلیم انسان‌ها به کار گرفته خواهد شد. سطح معلومات مردم به درجه‌ای از رشد و کمال می‌رسد که تمام اعضای خانواده‌ها از آن برخوردار می‌شوند. معارف اسلامی و تعلیم احکام و مسائل دینی همه جا را فرامی‌گیرد؛ تا جایی که بانوان خانه دار به راحتی می‌توانند از کتاب خدا و سنت پیامبر تکالیف خود را فرا‌بگیرند. امام باقر(ع) در این زمینه می‌فرماید:
«تُؤْتَوْنَ الْحِکمَةَ فِی زَمَانِهِ حَتَّی إِنَّ الْمَرْأَةَ لَتَقْضِی فِی بَیتِهَا بِکتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ سُنَّةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص)؛[8] در زمان حضرت مهدی(ع) علوم و حکمت را آن چنان خواهید آموخت که یک زن خانه دار در منزل خودش طبق قرآن و شیوه رسول‌خدا(ص) حکم خواهد کرد».
دانا ترین معلم
مهدی منتظر(ع) که داناترین کس به علوم مورد نیاز بشری است، هر چه را که مصلحت بداند، به مردم خواهد آموخت که از جمله آنها قرآن و معارف رسول گرامی اسلام است. پیشوای پنجم به جابر جعفی فرمود:
«إِنَّ الْعِلْمَ بِکتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ(ص) یَنْبُتُ فِی قَلْبِ مَهْدِینا کمَا ینْبُتُ الزَّرْعُ عَنْ أَحْسَنِ نَبَاتِهِ فَمَنْ بَقِیِ مِنْکمْ حَتَّی یلْقَاهُ فَلْیقُلْ حِینَ یرَاهُ...؛ علم به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) در دل مهدی ما (عج) ریشه می دواند؛ آن چنان که گیاه در دل زمین ها ریشه می دواند. هرکس در آن عصر او را ملاقات کند، این گونه به او سلام و تحیت بگوید: «السَّلَامُ عَلَیکمْ یا أَهْلَ بَیتِ الرَّحْمَةِ وَ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنَ الْعِلْمِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَة».[9]
تعلیم از طریق عمل
کارآمدترین روش در تعلیم و تربیت انسان‌ها، عامل بودن مربی به گفته های خود است. اساساً رمز توفیق انبیا و امامان معصوم: در امر تبلیغ دین، شیوه رفتاری آن بزرگواران است. رفتار و حرکات حضرت حجت(ع) نیز در آن دوران که در معرض دید عموم قرار خواهد داشت، بالاترین آموزش و تعلیم عملی معارف قرآن و اهل البیت(ع) به شمار می‌رود؛ زیرا وجود امام(ع) جلوه تمام عیار برنامه‌ها و دستورهای الهی است. امام رضا(ع) در مورد ویژگی های امام زمان(ع) می فرماید:
«امام داناترین، حکیم ترین، پارساترین، حلیم ترین، شجاع‌ترین، بخشنده‌ترین مردم است. او برای مردم از خودشان سزاوارتر، از پدر و مادرشان مهربا‌ن‌تر، و در برابر خداوند از همه متواضع‌تر است. آنچه به مردم فرمان می دهد، خود بیش از دیگران به آن عمل می‌کند، و آنچه را که مردم را از آن نهی کند، خود بیش از همگان از آن می‌پرهیزد».[10]
گسترش علم کشاورزی
علم کشاورزی که در همه عصرها مورد نیاز مردم است. طبق گفتار معصومان(ع) مردم در عصر ظهور با این علم چنان آشنا می شوند که در هیچ زمانی در دنیا چنین پیشرفتی رخ نداده است و از زمین‌های کشاورزی خود هفتصد برابر بیش از گذشته محصول برداشت خواهند کرد؛ پیامبر(ص) در این زمینه فرمود:
«تَتَنَعَّمُ أُمَّتِی فِی زَمَانِهِ تَنَعُّماً لَمْ یتَنَعَّمْ مِثْلَهُ قَطُّ الْبَرُّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرُ یُرْسِلُ السَّمَاءَ عَلَیهِمْ مِدْرَاراً وَ لَا تَحْبِسُ الْأَرْضُ شَیئاً مِنْ نَبَاتِهَا؛[11] امت من در زمان ظهورآن گرامی طوری از نعمت‌های الهی برخوردارمی‌شود که انسان‌های خوب و بد دنیا، چنان موقعیتی را هرگز به خود ندیده است . آسمان با کمال سخاوت باران خویش را فرو می ریزد و زمین گیاهان خود را می رویاند و همه جا سبز و خرم و آبادان خواهد شد».
امام صادق(ع) به علی بن عقبه نیز مژده داد:
«وقتی که قائم قیام کند، حکومت را براساس عدالت قرار می دهد، و ظلم و جور در دوران او برچیده می شود، و جاده‌ها در پرتو وجودش، امن و امان می‌گردد، و زمین برکاتش را خارج می‌سازد، و هر حقی به صاحبش می‌رسد، و در میان مردم، همانند داود و محمد(ص) حکم و داوری می‌کند. در این هنگام زمین گنج‌هایش را آشکار می‌سازد و برکات خود را ظاهر می‌کند، و کسی موردی را برای انفاق و صدقه و کمک مالی نمی‌یابد؛ زیرا همه مؤمنان بی نیاز و غنی خواهند شد...».[12]
ظاهر شدن برکات زمین و خارج شدن گنج ها، نشان می دهد که هم زراعت و کشاورزی به اوج ترقی خود می‌رسد و هم تمام منابع زیر زمینی، کشف می‌شود و مورد استفاده قرار می گیرد. در آمد سرانه افراد، آن قدر بالا می رود که در هیچ جامعه‌ای، فقیری پیدا نمی‌شود و همه به سر حد بی نیازی و خود کفایی می‌رسند. امام علی(ع) هم فرمود:
«یزرع الانسان مدّاً، یخرج له سبعمأة مدّ کما قال الله تعالی: )کمثل حبة أنبتت سبع سنابل فی کل سنبلة ماة حبة والله یضاعف لمن یشاء([13]؛ در عصر حضرت مهدی(ع) انسان یک مدّ دانه می‌کارد و هفتصد مدّ برداشت می‌کند؛ چنان که مضمون آیه شریفه قرآن است...».
توسعه بهداشت و سلامتی
از جمله برکات دولت مهدوی(ع)، پیشرفت علم پزشکی و یادگیری مسائل بهداشتی و سلامتی در سطح عموم است. امام باقر(ع) این دستاورد عظیم بشری را در عصر ظهور این گونه تبیین فرموده است:
«مَنْ أَدْرَک قائمأَهْلَ بَیتِی مِنْ ذِی عَاهَةٍ بَرَأَ وَ مِنْ ذِی ضَعْفٍ قَوِی؛[14] هر بیماری که عصر حضرت قائم(ع) را درک کند، بهبودی خواهد یافت و هرضعیف و ناتوان جسمی در آن زمان نیرومند و قوی خواهد گشت».
تعلیم راهکارهای زندگی بهتر
در اثر تعلیم روش های نوین زندگی ، هرکس به راحتی زندگی خود را مدیریت خواهد کرد و چشم نیاز به در آمد دیگران نخواهد دوخت . همچنین در دولت کریمه امام عصر(ع) امکانات جهان به طور مساوی بین همه تقسیم خواهد شد و به این جهت نیازمندی در میان نخواهد بود. اطلاع رسانی صحیح و عادلانه ، آموزش راهکارهای مورد نیاز و تقسیم امکانات عمومی، بستر رفاه و آسایش زندگی را فراهم خواهد ساخت. امام باقر(ع) می فرماید:
«مهدی (عج) امکانات عمومی و اموال بیت المال را میان مردم چنان به تساوی قسمت می کند که دیگر نیازمندی یافت نمی‌شود تا به او زکات دهد. اصحاب زکات(که باید زکات بپردازند)، اموال خود را به پیش نیازمندان شیعه می‌آورند و آنان نمی‌پذیرند. ثروتمندان التماس می‌کنند و در اطراف خانه آنان می‌چرخند، ولی آنان از منازل خود بیرون می‌آیند و می‌گویند ما دیگر نیازی به درهم‌های شما نداریم».[15]
اصلاحات فرهنگی اجتماعی
آموزش شیوه های درست و روش‌های الهی و تغییر فرهنگ‌های ضد ارزشی و اصلاح رسوم و عادات غلط جامعه، از جمله ثمرات ظهور آن گرامی است. در حقیقت دوران استقرار حکومت مهدوی(ع) همراه با یک انقلاب فرهنگی و اصلاحات اجتماعی واقعی همراه خواهد بود. امام باقر(ع) در این باره می فرماید:
«إِذَا قَامَ الْقَائِمُ(ع) سَارَ إِلَی الْکوفَةِ وَ هَدَمَ بِهَا أَرْبَعَةَ مَسَاجِدَ وَ لَمْ یبْقَ مَسْجِدٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ لَهُ شُرَفٌ إِلَّا هَدَمَهَا وَ جَعَلَهَا جَمَّاءَ وَ وَسَّعَ الطَّرِیقَ الْأَعْظَمَ وَ کسَّرَ کلَّ جَنَاحٍ خَارِجٍ فِی الطَّرِیقِ وَ أَبْطَلَ الْکنُفَ وَ الْمَیازِیبَ إِلَی الطُّرُقَاتِ فَلَا یتْرُک بِدْعَةً إِلَّا أَزَالَهَا وَ لَا سُنَّةً إِلَّا أَقَامَهَا؛[16] زمانی که امام زمان(ع) قیام می‌کند، در کوفه چهار مسجد را (که با انگیزه های غیر خدایی ساخته شده‌اند و مرکز آموزش‌های باطل شده‌اند)، تخریب می‌کند و به طور کلی هر مسجدی که مشرف به خانه های مردم باشد، آن حضرت بناهای مرتفع آن را که به منازل مردم اشراف دارد، از میان بر می‌دارد. راه های عمومی و جاده های اصلی را توسعه می دهد و هر چیزی را که سدّ راه مردم باشد، خراب می‌کند. پنجره‌هایی را که به کوچه باز شود، می‌بندد. ناودان هایی را که به کوچه‌ها باشد، از بین می‌برد. بدعتی نمی‌ماند، جز اینکه آن را نابود کند و سنتی نمی‌ماند، جز اینکه برپای دارد».
پی‌نوشت‌ها
1. منتخبالأنوارالمضیئة، ص 201، الفصل الثانی عشر، علی نیلی نجفی، نشر خیام، قم، 1401؛ الخرائج و الجرائح، قطب الدین راوندی، ج 2، ص 841، موسسه امام مهدی(ع)، قم، 1409.
2. الغیبة نعمانى، ص238.
3. مستدرکالوسائل، ج 3، ص 369.
4. الکافی، ج 1، ص25؛ کتاب العقل و الجهل، ح10.
5. الخصال، ج 2، ص626؛ بحارالأنوار، ج10، ص104.
6. وسائلالشیعه، ج5، ص121.
7. نهجالبلاغه، خطبه 138، (خطبه ملاحم).
8 . الغیبة النعمانی، ص238؛ بحارالأنوار، ج52، ص352.
9. کمالالدین، ج2، ص653؛ بحارالأنوار، ج51، ص36، باب4، صفاته صلوات الله علیه.
10. منلایحضرهالفقیه، ج4، ص419.
11. بحارالأنوار، ج36، ص369، باب41، نصوص الرسول.
12. اعلام الوری، ص462 .
13. امام مهدی(ع) از ولادت تا ظهور، ص751.
14. الخرائج والجرائح، ج2، ص839؛ بحارالأنوار، ج 52، ص335.
15. بحارالأنوار، ج52، ص390.
16.وسائلالشیعه، ج25، ص436.